هر روز بیشتر از گذشته کارشناسان نسبت به تأمین انرژی کشور هشدار می‌دهند. کمبود برق تنها از علل زیرساختی، تحریم و فرسودگی ناشی نمی‌شود؛ بلکه بخشی از مسائل ما به ارزانی انرژی و مصرف بی‌رویه مشترکان هم برمی‌گردد. این را از گفته‌های حمیدرضا حسینی آشتیانی می‌توان دریافت. او معتقد است باید در سیاست‌های قیمت‌گذاری بازنگری کرد چون انرژی رایگان، نه‌تنها نعمت نیست، بلکه برای ما دارد به نقمت تبدیل می‌شود.
آشتیانی مشاور حوزۀ انرژی است او در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه اطلاع‌رسانی دکتر مسعود پزشکیان با بیان مثالی در مورد شرایط عرضه و تقاضای هر کالایی توضیح داد: در شرایط تعادلی، قیمت کالا و خدمات بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. بر اساس حجم، تعداد و میزان تقاضا این پیام به تأمین‌کننده داده می‌شود که چه‌قدر محصول خودش را عرضه کند؛ بنابراین هرچه‌قدر افزایش قیمت داشته باشیم، کمتر مصرف می‌کنیم. پس این قیمت‌ها، نقش حیاتی در تصمیم‌گیری‌های تولیدکننده و مصرف‌کننده دارند.
پیام نادرستی به مصرف‌کنندگان منتقل شده است
این مشاور حوزۀ انرژی با توجه به قیمت برق در ایران، گفت: اما ماجرا در ایران متفاوت است. یکی از بارزترین نمونه‌ها، قیمت‌گذاری دستوری برق است. از ابتدای انقلاب تاکنون، قیمت برق با وجود تورم افسارگسیخته، کاهش پیدا کرده است. در سال ابتدایی انقلاب، هر کیلووات‌ساعت برق حدود دو ریال بود. با احتساب تورم، این عدد باید معادل حدود دو هزار تومان در سال ۱۴۰۳ باشد، اما در عمل، میانگین قیمت برق در کشور زیر ۴۰۰ تومان یعنی کمتر از یک‌پنجم ارزش واقعی آن است.
او با انتقاد از میزان مصرف برق عنوان کرد: این سیاست باعث شده تا پیام نادرستی به مصرف‌کنندگان منتقل شود که ما وفور انرژی داریم و می‌توانیم با بی‌مبالاتی برق را مصرف می‌کنیم. این مسئله سبب شده تا استفاده از کولرهای گازی پرمصرف افزایش پیدا کند. بسیاری به این فکر نمی‌کنند که هزینۀ بیشتری پرداخت کنند تا کولرهای گازیA+ بخرند؛ بلکه به این فکر می‌کنند هزینۀ برق را می‌پردازند. در صنعت هم شرایط مشابهی وجود دارد، چون انرژی ارزان است، کسی برای تجهیزات کم‌مصرف سرمایه‌گذاری نمی‌کند.
آشتیانی با مقایسۀ میزان مصرف برق در سال‌های پایانی جنگ و رشد اقتصادی، بیان کرد: در این فاصله، مصرف برق ما هفت برابر شده؛ یعنی آنچه در پایان جنگ مصرف می‌کردیم، تا سال ۱۴۰۲ هفت‌برابر افزایش‌یافته است. این در حالی است که اقتصاد کشور تنها دوبرابر رشد کرده است. به نظر می‌رسد همین تفاوت بین رشد اقتصادی و افزایش مصرف برق، به‌ویژه در زمان اوج مصرف، یکی از عوامل اصلی بالابودن شدت مصرف انرژی ما باشد.
یارانۀ انرژی بار سنگینی بر دوش اقتصاد است
او با اشاره به آمارهای مصرف جهانی انرژی ادامه داد: طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، یارانۀ انرژی ایران در سال ۲۰۲۳ به حدود ۸۰ میلیارد دلار رسیده است؛ این عدد معادل ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور است. بخشی از این انرژی در جای درست استفاده می‌شود، اما حجم عظیمی از آن صرف مصرف غیر کارآمد و بی‌برنامه می‌شود. نکتۀ نگران‌کننده دیگر، شدت مصرف انرژی در کشور است؛ یعنی میزان انرژی مصرفی برای تولید هر واحد کالا یا خدمت در ایران، برای تولید هزار دلار ارزش افزوده، حدود ۲۲۷ کیلوگرم معادل نفت خام مصرف می‌شود؛ درحالی‌که میانگین جهانی این رقم حدود ۱۱۱ کیلوگرم است. یعنی شدت مصرف انرژی ما کمی بیش از دوبرابر متوسط جهانی است.
آشتیانی گفت: اگرچه بخشی از این وضعیت و این شدت مصرف به دلیل سیاست‌های صنعتی در ایران است. صنایعی مانند سیمان، فولاد و آلومینیوم انرژی‌بر هستند. اما بخش بزرگی از این شدت مصرف بالا، نتیجۀ سیاست‌های غلط مصرفی در بخش خانگی و خدماتی نیز هست؛ من اعتقاد دارم طی این سال‌ها ما مشترکان برق، اسراف کردیم.
ارزانی برق عامل اصلی پرمصرفی است
این مشاور حوزۀ انرژی با مقایسۀ مصرف انرژی در کشورهای مختلف توضیح داد: کشورهایی مثل سوئد و کانادا آب‌وهوای بسیار سردی دارند و در عمدۀ روزهای سال هم ساعات تاریکی زیادی دارند. بنابراین، بخش زیادی از روزهای سال را با مصرف بالا برای گرمایش و روشنایی طی می‌کنند. بااین‌حال، متوسط مصرف انرژی در بخش خانگی آنها به‌ازای هر مترمربع حدود ۶۰۰ تا ۶۲۰ مگاژول است. اما در ایران، طبق ترازنامۀ هیدروکربوری (صفحۀ ۵۰۵)، مصرف انرژی خانگی به‌ازای هر مترمربع ۱۶۵۰ مگاژول است؛ یعنی میزان مصرف ما بیش از دوبرابر این کشورها با شرایط اقلیمی بسیار سخت‌تر است.
او عنوان کرد: باتوجه‌به اقلیم معتدل‌تر ایران، اگر بخواهیم مصرف انرژی خودمان را با کشورهای دیگر مقایسه کنیم باید با پرتغال، اسپانیا یا استرالیا مقایسه کنیم نه با سوئد و کانادا. مطابق گزارش IEA، در سوئد این عدد حدود ۶۲۰ مگاژول، در کانادا حدود ۶۰۰ مگاژول و در کشورهایی با اقلیم مشابه ایران مثل پرتغال و اسپانیا حدود ۳۰۰ مگاژول است. اما در ایران، این عدد به ۱۶۵۰ مگاژول می‌رسد. یعنی باز هم پنج تا شش برابر بیشتر از کشورهای با اقلیم مشابه از انرژی استفاده می‌کنیم.
آشتیانی ارزانی برق را عامل اصلی پرمصرفی دانست و اظهار کرد: انرژی در ایران عملاً رایگان است. ساخت‌وسازهای ما اصولی نبوده و از منظر انرژی، ناکارآمد هستند. اگر قیمت واقعی انرژی را اعمال می‌کردیم، هم ساخت‌وسازها بهینه‌تر می‌شد و هم انتخاب‌های مصرفی مردم عاقلانه‌تر و بهینه می‌شد، خودروها هم کم‌مصرف می‌شدند.
یک کیلووات‌ساعت برق کمتر از یک برگ دستمال‌کاغذی می‌ارزد
این کارشناس اقتصادی با مقایسه قیمت کالاها با برق گفت: برای درک بهتر بی‌ارزش شدن برق در کشورمان کافی است به قیمت دستمال‌کاغذی نگاه کنیم. در اسفند ۱۴۰۳، قیمت هر برگ دستمال‌کاغذی حدود ۲۶۰ تومان بود؛ درحالی‌که میانگین قیمت هر کیلووات‌ساعت برق خانگی ۲۲۰ تومان بود. یعنی برق، کالایی که با هزینه‌های زیرساختی و زیست‌محیطی بالایی تولید می‌شود، ارزان‌تر از یک برگ دستمال‌کاغذی شده است.
آشتیانی باتوجه‌به میزان مصرف انرژی، تأکید کرد: در برخی کشورها مانند هتل‌های خارج از ایران، دمای دستگاه گرمایش و سرمایش از پیش‌تعیین‌شده است؛ مثلاً در زمستان ۱۹ و در تابستان ۲۷ درجه تنظیم شده و مسافر حق تغییر آن را ندارد. اگر سرد شود، تنها راه‌حل گرفتن پتو است. بنابراین نمی‌تواند دمای سیستم گرمایشی را افزایش دهد. اما در ایران معمولاً برعکس عمل می‌کنیم؛ در زمستان دمای شوفاژ را تا ۳۰ درجه بالا می‌بریم و اگر گرممان شد، به‌جای کم‌کردن حرارت و درجۀ وسیلۀ گرمایشی، پنجره را باز می‌کنیم و در تابستان هم کولر را روی ۱۸ درجه تنظیم می‌کنیم.
بخشی از این گفت‌وگو را در ادامه و مشروح آن را در آپارات پایگاه اطلاع‌رسانی دکتر مسعود پزشکیان می‌توانید ببینید.
